In een drieluik van de drie sprekers zal Wim van Gemert de volgende aspecten van glas toelichten:
Daarna volgt Winfried Gieskes met biogeen glas:
Een belangrijke groep microalgen (microscopische eencelligen in rivieren, meren, zeeën en oceanen wereldwijd) is die van de diatomeeën. Vanwege hun celwand, die in feite van glas is, zijn ze ondanks hun geringe afmetingen zwaar; in de loop van een paar honderd miljoen jaren zijn er dan ook in veel landen dikke lagen „diatomeeën-aarde“ te vinden na afgezet te zijn in zoet en zout water. Deze „ooze“ bleek nuttig bij de productie van dynamiet (A. Nobel zag dat het explosieve TNT veilig is na opslag ervan in deze uiterst poreuze „aarde“ — en hij werd zeer rijk !).
Dat poreuze is nog veel uitgesprokener in levende diatomeeën: de silicacelwand is een al porie, met een oppervlak van meerdere vierkante meter per gram. Er zijn wel 10.000 soorten in deze microalgengroep, elke soort met een geheel eigen gaatjesstructuur. De cellen produceren de celwand bij normale temperaturen. Bedrijven zijn zeer geïnteresseerd in de manier waarop moeder Natuur hier te werk gaat: er moeten nodig nieuwe materialen ontwikkeld worden gebaseerd op silica’s, de laatste jaren onder meer in steeds efficiëntere zonnepanelen — alles bijeen een miljarden-industrie; denk ook aan zeolieten, kunstmatig geproduceerde silica’s gebruikt in wasmiddelen (fosfaatvervangers); als katalysator in auto’s en autobandenproductie; als moleculaire zeef.
Samenwerking van de RuG met de technische universiteiten van Delft en Eindhoven heeft geleid tot succesvol onderzoek, waarbij onze groep uitzonderlijke methodes (small-angle X-ray scattering, SAXS, maar ook USAXS en WAXS) voor het eerst in de geschiedenis hebben ingezet bij analyses van de structuur van diatomee-celwanden na weken in Daresbury en Grenoble waar synchrotrons beschikbaar zijn; de technisch ingestelde onderzoekers van de TU/e en van Delft proberen nu nieuwe silicamaterialen te ontwikkelen op basis van de manier waarop de natuur te werk gaat.
Tenslotte spreekt Henk Kauffman over cultureel glas:
In een brief aan Galilei uit 1630 vraagt zijn dochter hem het wasdoek in het venster van haar kloostercel te vernieuwen; in Nederland zijn in die tijd de vensters van burgers voorzien van rechthoekig glas-in-lood. Via een zoektocht, waarbij de schilderkunst van de 13e tot 17e eeuw in West-Europa geanalyseerd werd, kwam ik tot de ontdekking dat er grote verschillen bestaan tussen de zuidelijke en noordelijke regio’s van West-Europa, waarbij de introductie van het doorzichtige glas ruim 400 jaar uit de pas loopt. Naast klimaat spelen ook andere factoren een rol, onder meer socio-economische: in republieken worden adel en patriciërs maar ook burgers in de beeldende kunsten afgebeeld; in koninkrijken adel, paarden, en slagvelden, terwijl laaggeplaatsten niet afgebeeld werden. Uit het vele beeldmateriaal ontstaan patronen die cultureel kenmerkend zijn voor de invulling van de vensters. Deze geschiedenis zal kort behandeld worden.
Dr. W. van Gemert studeerde chemische technologie aan de TU/e (1974). Hij rondde zijn promotie (onderwerp: glas) af in 1977. Daarna was hij werkzaam op verschillende terreinen, heel kort samen te vatten met „van gas naar glas“:
Van 2006 tot 2017: Hanzehogeschool: als leading lector ontwikkelen van het thema ‘energietransitie’, onder meer op zijn initiatief de proeftuin EnTranCe op de campus-Zernike; enkele specifieke master-programma’s kwamen daaruit voort.
em Prof dr Winfried W.C. Gieskes studeerde van 1959 tot 1967 Genetica en Mariene Biologie aan de universiteiten van Utrecht en Oslo (N). Van 1967 tot zomer 1970 promotie-onderzoek aan McGill University in Montréal (Québec, Canada) en op het Oceanographic Institution in Edinburgh (Schotland), dissertatie bij Prof. Dunbar, McGill (1970): verspreiding van de Cladoceren in de Atlantische Oceaan en de Noordzee: ecologie en lange-termijnveranderingen in de populaties (Engels, met samenvatting in het Frans en Russisch). Subsidies van het Amerikaanse Office of Naval Research en van McGill’s Marine Biology Department. Van 1970 tot 1988 staf koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee (kNIOZ), Texel; onderzoek op de Noordzee, de Atlantische Oceaan, Indonesië (Arafurazee), en rond Antarctica (3 vaartochten daar). Sabbaticals (6 maanden) in Edinburgh (1976) en op Curaçao (1980), en in California, USA (10 maanden) op Scripps Oceanographic Institution bij Osmund Holm-Hansen in 1986-1987. Van 1988 tot 2006 Rijksuniversiteit Groningen, UHD en later hoogleraar, Ocean Ecosystems: begeleiden promovendi, en van studentenprojecten, geven van onderwijs (colleges en cursussen), plus genereren van subsidies van de Europese commissie, van NWO, van Rijkswaterstaat, van UNESCO, en van STW (stichting technische wetenschappen) ten behoeve van onderzoek door promovendi en studenten, en van mezelf. Hieruit voortvloeiend: vele peer-reviewed artikelen, lijst beschikbaar. Na emeritaat nog een promotiebegeleiding, universiteit Utrecht, 2015, en nog artikelen tot 2016.
em Prof dr Henk F. Kauffman studeerde aan de Universiteit van Amsterdam (UvA) Scheikunde en Biochemie. In 1974 promoveerde hij aan Universiteit van of Amsterdam. In 1974 kreeg hij een aanstelling tot wetenschappelijk hoofdmedewerker aan het AZG/UMCG met de opdracht: opzetten van een researchlaboratorium voor fundamenteel onderzoek aan Longziekten, Allergie, Astma en COPD. Aanstelling tot Universitair Hoofddocent, erna Hoogleraar Internationalisering UMCG. Begeleiden promovendi, meerdere promoties, meer dan 200 publicaties. Na emeritaat in 2004 aanstelling aan het UMCG (internationalisering onderzoek), Mentor van Chinese PhD-studenten. 2008 docent Senioren Academie (HOVO). Lid Senioren Academie Faculteit (SAF). Lezingen 15 cycli HOVO, 2008 tot heden. 2013: Mede-oprichter van de Senioren Academie Sociëteit (SAS).
